Het is dan toch gebeurd. Het Verenigd Koninkrijk verlaat diep verdeeld de Unie van Europa. De Guardian beschreef het gevoel treffend. “Er is een verschil tussen het peilen van de diepte en de sensatie van de val, tussen het zien van een golf en het geluid waarmee deze op de kust breekt, tussen het besef wat brand kan aanrichten en de hitte van het vuur.” De keuze voor Brexit is iets anders dan het ervaren van de verstrekkende gevolgen ervan.
En de eerste gevolgen tekenen zich al af. Het Verenigd Koninkrijk blijft verdeeld achter en kan uiteenvallen als de Schotten een nieuw referendum eisen over hun onafhankelijkheid. De Britse pond en economie bevinden zich in een vrije val. Premier Cameron verlaat het toneel, de geschiedenis zal hard over hem oordelen. En in diverse andere Europese landen grijpen populistische partijen Brexit aan voor het aanwakkeren van anti-Europese sentimenten.
Brexit is niet enkel een uitdrukking van weerzin tegen Europa maar ook een uitdrukking van onzekerheid over de toekomst. Een onzekerheid die vooral leeft onder mensen die zich niet gehoord en gemarginaliseerd voelen, die het vertrouwen in de politiek en de gevestigde orde hebben verloren. Het nee tegen het Europese Brussel is ook een nee tegen Londense establishment. Veel stemmers voor Brexit zullen niet weten wat de toekomst zal brengen. Maar wat zij wel zeker weten is dat zij iets anders verwachten van hun politieke leiders.
Brexit is slecht nieuws juist nu Europa eensgezind moet optreden. Om samen een faire bijdrage te leveren aan het oplossen van het vluchtelingenvraagstuk dat nog lang niet voorbij is. Om samen op te trekken bij het zoeken naar politieke oplossingen voor geweld, repressie en instabiliteit aan de randen van Europa. Om het ideaal van een verenigd Europa nieuw leven in te blazen.
Brexit vormt een formidabele uitdaging voor de politiek. Politieke leiders staan voor drie opdrachten die zij tegelijkertijd moeten aanpakken. In de eerste plaats zullen zij de onvrede die onder veel mensen leeft serieus moeten nemen, niet met politieke retoriek maar met concrete plannen die de groeiende ongelijkheid in samenlevingen aanpakken. In de tweede plaats moeten zij de aanval op Europa door populistische partijen afslaan, niet door hun narratief over te nemen maar door mensen te verbinden aan het politieke ideaal van een meer rechtvaardige samenleving. En in de derde plaats moeten zij de droom van een verenigd en vreedzaam Europa uitdragen en zo vorm geven dat mensen daarin opnieuw vertrouwen krijgen.
De ravage van Brexit is enorm. En de diepere tragiek van vandaag is misschien wel dat juist de mensen die met hun proteststem tegen Europa op verbetering van hun bestaanszekerheid hoopten de hoogste prijs voor Brexit zullen betalen.
Zonder meer goeie zaken, die drie uitdaging en aan het eind. Dank.
Hoe wel: zonder meer?
Ik raak het gevoel niet kwijt dat er iets mist. Deze drie uitdagingen golden toch al? Dus daar heb je geen referendum voor nodig; en al helemaal geen vertrek. Ik ben ook bang dat het met die uitdagingen niks wordt, omdat alle tijd gaat zitten in het weerhouden van andere landen die de weg van exit-referenda zouden willen gaan.
Boris Johnson hield op het eind van zijn speech een lofrede op de democratie; dat was toch maar een kostbaar geschenk aan het werelddeel Europa. Hij zal wel gelijk hebben met zijn uitspraak dat het concept EU destijds een ‘noble idea’ was, maar dat het nu niet meer ‘right’ is. Hij heeft het er maar niet over wat Engeland eventueel – ik beschuldig niemand – aan het stagneren van de EU bijgedragen heeft.
Heb ik gelijk met de stelling dat dit hele referendum – en de komende eventueel – niks te maken heeft met democratie? Is het dat wat ik mis in de tekst van Gruiters? Is het nobele geschenk van de democratie niet meer ‘right’?
De Borisjes – en de Geertjes en Marietjes die ook naar referenda lonken – wilden het recht terug om ‘veilige grenzen en culturele uitwisseling’ etc weer geheel te behandelen op basis van de eigen belangen. Hij zegt dat met zo veel woorden: “Dan zullen we een prima partner zijn”. Maar hij vergeet te zeggen dat ‘de eigen belangen’ die van de gebruikelijke ‘happy few’ zullen zijn.
Je eindigt dan ook terecht met :
“De ravage van Brexit is enorm. En de diepere tragiek van vandaag is misschien wel dat juist de mensen die met hun proteststem tegen Europa op verbetering van hun bestaanszekerheid hoopten de hoogste prijs voor Brexit zullen betalen.”