MH17 en Oekraïne: de lange en steile weg naar recht en vrede

Premier Rutte zou persoonlijk niet rusten. De onderste steen moest bovenkomen. De verantwoordelijken voor de crash van MH17 moesten opgespoord en bestraft worden. En Rusland moest door handelen aan Nederland bewijzen dat zij een onafhankelijk onderzoek ondersteunen. De premier sprak duidelijke taal tijdens de persconferentie naar aanleiding van de ramp met MH17. Daar zat geen woord Spaans bij.

Het rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid bevestigt en onderbouwt wat eigenlijk al lang bekend was. MH17 is neergeschoten met een Buk-raket vanuit het oorlogsgebied in oosterlijk Oekraïne.

Het onderzoeksrapport is niet meer dan de eerste horde op de lange en steile weg die moet leiden naar berechting van de daders. Het Openbaar Ministerie moet nu eerst het wettige en overtuigende bewijs van daderschap rond krijgen. Wie gaf opdracht tot het neerhalen van MH17 en wie voerden deze opdracht uit?

Het leveren van een sluitende bewijsvoering zal een enorme uitdaging zijn. De kans is groot dat bewijsmateriaal dat naar de opdrachtgever wijst afwezig of vernietigd is. Getuigen zullen schaars en bang zijn. En daders mogelijk onvindbaar of dood.

Maar zelfs als het bewijs van daderschap geleverd kan worden, is er nog een derde horde te nemen: de berechting. Poetin heeft, ondanks een herhaald en klemmend beroep van premier Rutte, berechting van de daders door een VN-tribunaal met een veto geblokkeerd.

Dat maakt dat de kans op berechting van de daders pijnlijk klein is. Berechting door het Internationaal Strafhof is niet waarschijnlijk want het hof is noch door Rusland noch door Oekraïne en Maleisië erkend. Medewerking aan een gemengd tribunaal – op te richten door de meest betrokken landen– is een optie, maar Rusland zal daaraan echt geen medewerking verlenen.

En berechting in Nederland is minder makkelijk dan gedacht. Er bestaat weliswaar een uitleveringsverdrag tussen Nederland en Rusland maar daarin is een belangrijke uitzonderingsbepaling opgenomen. Moskou hoeft geen landgenoten uit te leveren. En juristen waarschuwen dat een berechting in afwezigheid van de daders de legitimiteit van het vonnis ondermijnt.

Wat te doen als de waarheid rond MH17 nooit geheel en onomstreden boven water komt? Als de daders nooit hun straf krijgen? Als Rusland onafhankelijk onderzoek en berechting doelbewust blijft frustreren? Zullen de nabestaanden ooit gerechtigheid krijgen? Natuurlijk hebben de nabestaanden daar recht op. En het is goed dat de premier zich hiervoor persoonlijk blijft inspannen. Maar er bestaat reële kans dat zijn persoonlijke belofte onhaalbaar blijkt. Dat zou bijzonder pijnlijk zijn voor de nabestaanden. En het zal mogelijk consequenties (moeten?) hebben voor onze handelsrelatie met Rusland.

Is daarmee alles gezegd en alles gedaan? Ik denk het niet. Robbert van Heijningen verloor zijn broer, schoonzus en neefje bij de MH17-ramp. In een actualiteitenrubriek zei hij recentelijk: “Eigenlijk maken we ons in Nederland voornamelijk druk over het al dan niet vervolgen van de daders van MH17. We hebben het totaal niet meer over wat er daar daadwerkelijk gebeurt. Mensen die sterven daar elke dag.”

Het is ronduit indrukwekkend dat Robbert van Heijningen over zijn eigen verdriet heen ook aandacht vraagt voor de grondoorzaak van de ramp met MH17: de oorlog in Oekraïne. Passagiers van MH17 en burgerdoden in Oekraïne, ze zijn samen slachtoffer van het oorlogsgeweld. Het verdriet van de nabestaanden van MH17 over de dood van hun geliefden is daarmee nauw verbonden met het verdriet van de nabestaanden van de even onschuldige burgers in Oekraïne. Het beëindigen van de oorlog in Oekraïne is van grote betekenis: niet alleen voor de nabestaanden van de 8.000 doden die inmiddels in Oekraïne zijn gevallen maar, misschien meer dan we beseffen, ook voor de nabestaanden van MH17.

“We hebben het totaal niet meer over wat er daar daadwerkelijk gebeurt”. Misschien moet premier Rutte persoonlijk ook niet rusten voordat het oorlogsgeweld in Oekraïne is beëindigd. Misschien moet Nederland, juist tegen deze tragische achtergrond, actief bijdragen aan vrede en veiligheid in Oekraïne.