De eindverklaring van de NAVO-top in Wales zal eensgezindheid en daadkracht uitstralen. In reactie op het gevaar aan de oostelijke flank van het NAVO-grondgebied komt er een snelle reactiemacht. Ter geruststelling van de Oost-Europese en Baltische bondgenoten opent de NAVO vijf nieuwe militaire bases. In 2015 komt er een nieuwe NAVO-trainingsmissie in Afghanistan. En er zal opnieuw een hartstochtelijk pleidooi klinken om de defensie-uitgaven in Europa op te krikken.
Deze voornemens moeten vooral de eensgezindheid, capaciteit en wil van het militaire bondgenootschap onderstrepen. Maar achter de retoriek gaat een andere realiteit schuil. De NAVO worstelt met zijn toekomstige rol.
Het zal niemand ontgaan zijn. De NAVO speelt geen enkele rol van betekenis bij het bezweren van de oorlog in het Midden-Oosten. De reactie van de NAVO op de annexatie van de Krim en het escalerende conflict tussen Oekraïne en Rusland beperkte zich tot verbaal geweld en symbolische acties. De missie in Afghanistan kan nauwelijks als een onomkeerbaar succes gekwalificeerd worden. De verkiezingsfraude en voortdurende ruzie tussen de presidentskandidaten over een eenheidsregering in Kabul beloven weinig goeds voor de nieuwe missie. En binnen de Europese landen bestaat er vooralsnog een beperkt animo om conform afspraak 2% van de onder druk staande overheidsbudgetten te besteden aan defensie.
Maar dit zijn niet de voornaamste problemen voor de NAVO. De ervaringen in Irak, Afghanistan en Libië illustreren dat militair geweldgebruik geen “silver bullet” is voor problemen die in de kern politiek van aard zijn. Binnen het bondgenootschap tekent zich een diepe kloof af. Er zijn bondgenoten, vooral in Oost- Europa, die menen dat zonder militaire slagkracht en bereidheid deze in te zetten, politieke en diplomatieke instrumenten geen kans van slagen hebben. Het gebrek aan hard power verraadt zwakte en zwakte ondergraaft de invloed van soft power, meent dit kamp. Het andere kamp meent dat de inzet van soft power voldoende is. Dit kamp benadrukt vooral het belang van crisis-management en wil veiligheid door samenwerking realiseren in het besef dat militaire confrontatie de slechtst denkbare optie is voor economisch met elkaar verweven landen. Landen als VS en Duitsland hebben een structureel uiteenlopende strategische visie.
Deze politieke kloof binnen de NAVO maakt het moeilijk, om niet te zeggen onmogelijk, overeenstemming te bereiken over de strategische rol van het bondgenootschap in de zo onzekere toekomst. Zonder politieke consensus over een strategische toekomstvisie is het onmogelijk overeenstemming te bereiken over de benodigde militaire middelen, de toetreding van nieuwe leden, de houding tegenover Rusland. Naast dit gebrek aan gemeenschappelijke toekomstvisie tekenen zich bovendien twee, voor de NAVO zorgelijke trends af. De Amerikaanse interesse in de NAVO is gedaald en de onder de Europese publieke opinie is er weinig steun voor NAVO-operaties buiten het bondgenootschappelijk grondgebied en verhoging van de defensie-uitgaven.
De NAVO-top in Wales zal voor deze dieperliggende problemen geen oplossing vinden. De retoriek in Wales kan politiek van belang zijn, vooral als herbevestiging van veiligheidsgaranties voor de NAVO-leden die het meest vrezen voor Russische ambities. Maar retoriek vormt geen antwoord op de existentiële vraag naar de toekomstige rol van de NAVO. In 2010 stelde de NAVO een ‘strategisch concept’ vast voor de komende tien jaar. Het lijkt onontkoombaar dit strategisch concept voortijdig te vernieuwen. Een politiek en maatschappelijk debat over de toekomstige missie, rol, capaciteiten en samenstelling van de NAVO is hoogst noodzakelijk.