Deze dagen staan we stil bij hen die hun leven gaven voor vrijheid. Zij brachten het hoogste offer voor de vrijheid. Zo spreken wij daarover tijdens herdenkingen. Zo’n formulering roept diep respect op. Maar onvermijdelijk ook vragen.
Het hoogste offer brengen voor vrijheid. Een offer brengen betekent iets aanbieden in de verwachting dat er iets voor terugkomt. Brengen mensen het offer van hun leven of wordt het leven hen met geweld ontnomen? En is dat hoogste offer enkel zinvol als er iets, als er vrijheid en vrede voor terugkomt?
Deze dagen moet ik denken aan Jalal Dhiab. Hij was directeur van de Beweging van Vrije Irakezen, een mensenrechtenorganisatie en een partner van IKV Pax Christi. Hij zette zich in voor de rechten van minderheden in Irak. Twee jaar geleden nog kreeg hij daarvoor uit handen van de VN-vertegenwoordiger in Irak een prijs voor mensenrechtenverdedigers.
“Jullie voorbeeld, jullie moed, jullie overtuiging leert ons hoe ook wij mensenrechtenverdedigers kunnen worden” zei de VN-vertegenwoordiger toen tegen Jalal. “Jullie laten ons zien hoe er in ons dagelijkse leven vele manieren zijn waarop ieder van ons in actie kan komen tegen discriminatie in al zijn vormen en daardoor kunnen bijdragen aan het respecteren en beschermen van mensenrechten (…) en daarmee een vreedzame toekomst voor onszelf en voor onze kinderen kunnen veiligstellen.”
Afgelopen vrijdag 28 april verliet Jalal zijn kantoor. In zijn auto werd hij door gewapende mannen doodgeschoten, geliquideerd vanwege zijn inzet voor recht en vrede. “Een schaamteloze en verachtelijke moord” volgens dezelfde VN-vertegenwoordiger. Ook Ministers Timmermans en Ploumen spraken hun afschuw uit over de moord op de voorvechter van mensenrechten en riepen de Irakese autoriteiten op een onderzoek in te stellen.
Jalal Dhiab bracht het hoogste offer voor vrijheid. Maar hij gaf zijn leven niet. Het werd hem met geweld ontnomen. En of zijn offer zal bijdragen aan vrijheid en vrede staat lang niet vast. De moord op Jalal past in de patroon van vele straffeloze moorden in een steeds gewelddadiger Irak. Heeft het kwaad dan toch het laatste woord? Is het genomen offer daarmee zinloos?
Dat kan ik niet geloven. De keuze van Jalal om zich in te zetten voor recht, vrijheid en vrede is zinvol afgezien van de afloop of het resultaat. Zijn dood herinnert ons bovendien aan een waarheid waarvan wij ons niet altijd bewust zijn. Wij hebben altijd een keuze. In tijden van oorlog en terreur hebben wij niet elke keus, maar zelfs onder die omstandigheid kunnen mensen, zoals Jalal ons leert, de menselijke waardigheid redden door compassie en lotsverbondenheid.
Jalal bracht het hoogste offer voor vrijheid. Wij hebben de keuze om zijn offer en dat van vele anderen in oorlogsgebieden betekenis te geven. Door ons te laten raken, door compassie te tonen, door af te spreken dat wij waar mogelijk ook zelf een bijdrage zullen leveren aan vrijheid. Want vrijheid en vrede is ooit afgesproken maar vergt nog steeds onze inzet.