Frans Timmermans worstelt met drones. Dat is goed nieuws want een worstelende minister is beter dan een onverschillige. De minister zal zich laten adviseren en daarna met de Tweede Kamer debatteren. Welke vragen moet de minister zichzelf zo al stellen?
Oorlog per joystick heeft gevolgen voor militairen. De praktijk laat zien dat militairen ondanks de grote afstand tot het slagveld lijden onder posttraumatische stressstoornissen. Zal het gebruik van drones leiden tot morele onthechting bij militairen die in hun controlekamers geen besef meer hebben van de menselijke gevolgen van militair geweld? Naarmate de afstand tussen opponenten groeit wordt doden makkelijker.
Oorlog per joystick heeft ook gevolgen voor burgers. Volgens President Obama vallen er door drones nauwelijks onschuldige slachtoffers. Maar de werkelijkheid is dat wij dat niet weten. Volgens onderzoek van de New America Foundation zijn er bij drone aanvallen door de CIA in Pakistan sinds 2004 tussen de 1.953 en 3.297 doden gevallen, 18-23% daarvan was geen militant. Drones vergroten de veiligheid van militairen maar vergroten ze ook de veiligheid van burgers? Gebrek aan transparantie maakt het onmogelijk deze cruciale vraag te beantwoorden.
Oorlog per joystick roept ook juridische zorgen op. Christof Heyns, de speciale VN-rapporteur voor buitengerechtelijke en arbitraire executies, ziet drones als een bedreiging van 50 jaar internationaal recht. Amerika gebruikt drones in de juridische mist tussen oorlog en vrede. Onder de regels van het oorlogsrecht zijn burgerslachtoffers enkel aanvaardbaar indien het geweld onderscheid maakt tussen burgers en combattanten en proportioneel is. Het toepassen van dodelijk geweld in vredestijd is enkel in zeer uitzonderlijke en onder strikte voorwaarden mogelijk. Welke regels zijn er nu van toepassing in Afghanistan en Pakistan en welke in Somalië en Jemen?
De moderne oorlog roept ook angstige technische vragen op. Zo bleek vorig jaar uit een experiment van de Universiteit van Texas dat de besturing van drones eenvoudig is over te nemen door hackers. Drones zijn ook door terroristen te hijacken.
Tenslotte roept de oorlog per joystick ook politieke vragen op. Wie is verantwoordelijk voor en legt publieke verantwoording af over de inzet van drones? De politieke filosoof Michael Walzer stelt “Mensen worden gedood en over het algemeen eisen we een publieke rechtvaardiging als we overgaan tot het doden van mensen”. En wat zijn de gevolgen voor de internationale vrede en veiligheid als naast Amerika ook andere landen gewapende drones gaan inzetten?
Deze vragen klemmen eens te meer omdat waar Timmermans worstelt met drones Obama deze juist omarmt. Dat blijkt ook uit de aanstaande benoeming van de architect van het Amerikaanse counter-terrorisme John Brennan als directeur van de CIA. De Guardian typeerde Brennan – verklaarde in 2011 dat er geen Pakistaanse burgers door drones waren gedood – als “drone kampioen”.
Zal de worsteling van Timmermans leiden tot een botsing met de drone kampioen? Timmermans kan er in elk geval voor zorgen dat Nederlandse drones in de toekomst onbemand èn onbewapend blijven.