Het Catshuisoverleg is geklapt. De economie is in crisis. De gedoogconstructie ligt in duigen. En verkiezingen zijn in aantocht. In dit dramatische decor moet overeenstemming bereikt worden over hervormingen op zowat alle terreinen. Dat geldt natuurlijk ook voor ontwikkelingssamenwerking.
Ontwikkelingssamenwerking is ontsnapt aan ingrijpende bezuinigingen. De onderhandelaars hadden volgens de NRC bezuinigingen ingeboekt van 500 miljoen in 2013, 750 miljoen in 2014 en nog eens 750 miljoen in 2015. Die kaalslag lijkt nu van de baan. Maar hervorming kan niet uitblijven.
Het debat over ontwikkelingssamenwerking is niet voorbij. In tegendeel. Dat debat zal enkel in hevigheid toenemen. De verkiezingen zullen immers meer dan voorheen een ideeënstrijd zijn. Een strijd over de inrichting van de samenleving, over wat werkelijk van waarde is en bescherming behoeft, over eerlijk delen van lasten en lusten. In die strijd vormt ontwikkelingssamenwerking een embleem. Een frame om de moraal van een politieke verhaal over te brengen.
In de komende maanden zullen er politieke leiders zijn die ontwikkelingssamenwerking krachtig misbruiken als symbool in hun strijd om de kiezersgunst. Als symbool voor het wantrouwen tegen een overheid die ver weg wel maar dichtbij niet thuis geeft. Als symbool van een elite die enkel aan zichzelf denkt en daarmee rancune wekt. Als symbool van bedreigingen uit de buitenwereld die onbehagen over de toekomst voeden.
Ontkenning overtuigt niet. Wat moet overtuigen is ontwikkelingssamenwerking als embleem voor “the right thing to do”. Het is goed om de hand uit te steken naar iemand die steun zoekt. Het is goed om welvaart rechtvaardig te verdelen. Het is goed om publieke goederen te verdelen en te verdedigen voor onze kinderen. Internationale samenwerking, en dus ook Europese samenwerking, is de juiste weg naar de toekomst.
Economische crisis verhoogt de druk op politici prioriteit te geven aan binnenlandse aangelegenheden. Het dilemma van elke politieke leider is dat hij/zij kiezerssteun moet vinden binnen Nederland terwijl de oplossingen voor veel problemen buiten Nederland liggen. Hoe kunnen we politieke leiders verlossen uit dit dilemma? Dat is nodig. Want Internationale samenwerking is het enige antwoord op urgente internationale problemen.
Ontwikkelingssamenwerking kan in de ideeënstrijd enkel een rol spelen als het een aansprekend idee heeft, een sterk verhaal, een overtuigende moraal. Zonder agenda voor de toekomst van internationale samenwerking blijft ontwikkelingssamenwerking makkelijk wisselgeld in tijden van bezuiniging en misbruikt symbool bij een politieke ideeënstrijd in een samenleving die onzeker is over de toekomst.
Herkenbare schets van de politieke situatie. Jan Gruiters stelt de goede vragen, onderkent de dilemma’s. Nu komt het aan op de aansprekende ideeën, een sterk verhaal en een geloofwaardige praktijk.
Persoonlijk denk ik dat ontwikkelingssamenwerking als ‘bone of contention’ een marginale rol zal gaan spelen in de komende verkiezingsstrijd. Omdat het eigenlijk nauwelijks tot de verbeelding spreekt. In elk geval niet bij de gemiddelde Nederlander. Behalve dat een grote meerderheid vindt dat het wel afgeschaft kan worden of in elk geval een stuk minder kan, is ontwikkelingssamenwerking eigenlijk nauwelijks interessant voor de “gewone man”. Dat denken wij als sector misschien wel, omdat er zoveel aandacht voor was bij Pauw en Witteman en in de andere media de afgelopen tijd, maar in werkelijkheid kan het bijna niemand wat schelen.Of dat erg is, is een tweede. Allerlei discussies ontaarden snel in prietpraat over moraal, effectiviteit, of andere zaken. Waar het echt om gaat is dat ontwikkelingssamenwerking in zijn huidige vorm eenvoudigweg niet meer te handhaven noch te verdedigen is. Jan Gruiters geeft dat ook aan, maar tegelijkertijd presenteert ook hij geen “agenda voor de toekomst”. Misschien is een agenda voor vandaag, voor nu, eigenlijk ook veel nuttiger? En misschien moeten we die agenda ook eens opstellen zonder overheidsgeld daarin te betrekken of in ons achterhoofd een rol te laten spelen? Want laten we eerlijk zijn, dat doen we als sector nog steeds te veel.