In kielzog van Amerika naar Straat van Hormuz?

Amerika wil met NAVO-bondgenoten de vrije doorvaart in de Straat van Hormuz veilig stellen. Deze zee-engte tussen Iran en Oman is van cruciaal belang voor de energievoorziening. Tankers vervoeren 20-30% van de wereldwijde olieconsumptie door de territoriale wateren van Iran. Na aanvallen op olietankers en het neerhalen van een Amerikaanse drone stijgt de spanning. Gaat Nederland in het kielzog van Amerika een fregat naar de Straat van Hormuz sturen?

Amerika voert een “maximale pressie” campagne tegen Iran. Het begon met de eenzijdige Amerikaanse terugtrekking uit de nucleaire deal met Iran. Daarop volgden draconische sancties tegen Iran. Trump blies een militaire vergelding van het neerhalen van een Amerikaanse drone door Iran op laatste nippertje af. Maar hij bedreigde Iran met volledige vernietiging en kondigde recent nog meer sancties aan.

De spanning in de Straat van Hormuz steeg nadat enkele tankers averij opliepen door kleefmijnen. Amerika houdt Iran verantwoordelijk voor deze aanvallen. Videobeelden, waarop te zien is hoe de Iraanse Revolutionaire Garde niet-geëxplodeerde kleefmijnen verwijdert, vormen volgens Washington de ultieme bevestiging dat Iran achter de aanvallen zit.

Uit een analyse van uitspraken van het Internationaal Gerechtshof in vergelijkbare geschillen valt op te maken dat de verantwoordelijk van Iran nog niet sluitend bewezen is. Zo ontbreken de bewijzen over het type en de serienummers van de gebruikte kleefmijnen en over de Iraanse mogelijkheden om deze kleefmijnen te bevestigen.

Iran dreigt op zijn beurt de Straat van Hormuz af te sluiten in reactie op de Amerikaanse sancties tegen Iraanse olie-export. De zeestraat kent twee vaarstroken voor inkomende en uitvarende schepen. De vaarstrook naar het westen voert onvermijdelijk door de territoriale wateren van Iran. Op basis van het VN-zeerechtverdrag moet Iran ‘onschuldige doorvaart’ garanderen. Onschuldige doorvaart is een principe uit het maritieme recht waarbij schepen vrije doorvaart krijgen door de territoriale wateren van een andere staat, in dit geval Iran.

Doorvaart is volgens het verdrag onschuldig “zolang zij geen gevaar oplevert voor de vrede, de orde of de veiligheid van de kuststaat.” Het verdrag bepaalt verder dat onschuldige doorvaart beperkt kan worden indien er sprake is van “bedreiging met of gebruik van geweld tegen de soevereiniteit, territoriale integriteit of politieke onafhankelijkheid van de kuststaat of enigerlei andere handelswijze die in strijd is met de beginselen van het internationaal recht.” Kunnen oorlogsbodems van Amerika en eventuele bondgenoten aanspraak maken op onschuldige doorvaart als deze schepen onderdeel uitmaken van de Amerikaanse escalatiepolitiek?

Deelname aan de Amerikaanse operatie in de Straat van Hormuz zou om politieke redenen bizar inconsistent zijn. De Amerikaanse escalatie richt zich tegen de nucleaire deal met Iran, een deal die Europa wil redden maar Amerika wil torpederen. Waarom zouden Europese NAVO-landen onder de vlag van Amerika meewerken aan het verder ondermijnen van de nucleaire deal door Amerika?

Minister Blok noemde de Amerikaanse opzegging van de nucleaire deal met Iran terecht “slecht nieuws voor de Nederlandse en de Europese veiligheid.” Deelname aan de Amerikaanse maximale pressie campagne tegen Iran en de nucleaire deal kan niet opeens goed nieuws zijn voor de Nederlandse en de Europese veiligheid.

Toch reageerde Nederland “welwillend” op het verzoek tot deelname aan de Amerikaanse coalitie. Die welwillendheid zal vast voortkomen uit de wens Amerika niet al te zeer tegen de haren in te strijken. Maar dat argument overtuigt niet.

Nederland moet niet militair betrokken raken bij de door Amerika aangevuurde escalatie met Iran. De maritieme missie is onderdeel van de maximale pressie campagne van Amerika tegen Iran en ondermijnt de politieke inzet om de nucleaire deal met Iran te redden. De bewijsvoering tegen Iran is niet sluitend. Iran moet onschuldige doorvaart garanderen maar de aanspraak op onschuldige doorvaart voor Amerikaanse oorlogsbodems is niet vanzelfsprekend als Amerika Iran bedreigt.

Het regime in Teheran verdient steun noch sympathie. Het schendt mensenrechten, steunt oorlogsmisdadigers en financiert extremisten. Toch is een politieke strategie voor herstel van de nucleaire deal met Iran en beëindiging van de oorlog in Jemen te verkiezen boven militaire escalatie in een toch al instabiele regio. Dat is ook in het belang van gewone Iraniërs. Zij verlangen naar een vrij en menswaardig bestaan. Zij dragen opnieuw de lasten van de sancties. “Is dit niet al een oorlog?” is een vraag die veel Iraniërs zichzelf deze dagen stellen.