“Als Iran wil vechten zal dat het einde van Iran zijn.” Amerika pookt de spanningen met Iran steeds verder op. Het regime in Teheran verdient steun noch sympathie. Het schendt mensenrechten, steunt oorlogsmisdadigers en financiert extremisten. Maar een nieuwe illegale oorlog in het Midden Oosten? Dat zou werkelijk rampzalig zijn.
De druk op Iran is de afgelopen dagen verder opgevoerd. Een Amerikaanse marinevloot stoomt op. Draconische oliesancties zijn verder aangescherpt. Washington overweegt 120.000 extra militairen te sturen.
Een aanleiding voor deze escalatie lijkt de recente aankondiging dat Iran zich niet langer gebonden acht aan enkele afspraken van de ‘nucleaire deal’. Deze deal uit 2015 leidde tot enorme verlaging van de voorraden verrijkt uranium en biedt inspecteurs toegang tot elke als verdacht aangemerkte locatie. De deal voorkomt daarmee dat Teheran kernwapens ontwikkelt.
Het is natuurlijk vrij bizar dat Amerika in de Iraanse aankondiging een rechtvaardiging voor militaire escalatie ziet. Amerika heeft immers zelf de afspraken geschonden door zich eenzijdig uit de nucleaire deal terug te trekken en sancties tegen Iran af te kondigen. Bovendien, Iran houdt zich wel aan alle afspraken. Dat stelde het Internationale Atoom Energie Agentschap nog vorige maand vast op basis van “het meest robuuste verificatiesysteem ter wereld”.
Amerika zegt zich zorgen te maken over de mogelijkheid dat Teheran ooit kernwapens ontwikkelt. Maar de Amerikaanse escalatie vergroot juist de kans daarop. Amerika lijkt de gehate nucleaire deal vooral te gebruiken als vals argument voor regime change in Teheran. Dat het daarbij kan rekenen op steun van Iran’s aartsvijanden Israël en Saoedi-Arabië is duidelijk.
Veiligheidsadviseur John Bolton is de gehaaide oorlogsfluisteraar in het Witte Huis. De afgelopen dagen uitte hij alarmistische waarschuwingen over “zorgwekkende en escalerende indicaties” van Iraanse dreiging. De Britse onder-commandant van de NAVO-trainingsmissie in Irak verklaarde in reactie daarop echter: “Nee – er is geen toegenomen dreiging van door Iran gesteunde militaire groepen in Irak en Syrië.” Anonieme bronnen in Washington beweren intussen dat Iraanse dreiging “buiten proporties is opgeblazen”. En even zorgwekkend is de waarneming dat Bolton “Trump als een Stradivarius bespeelt.”
Het roept onvermijdelijk herinneringen op aan de illegale oorlog tegen Irak in 2003. Amerika begon die oorlog op basis van valse beschuldigingen, gemanipuleerde bewijzen en genegeerde inlichtingen. De wonden zijn nog altijd niet geheeld. Regime change in Bagdad leidde tot bijna een half miljoen slachtoffers, de opkomst van ISIS, een sterker Iran en een tot op de dag van vandaag voortdurende strijd in de regio.
Nu dreigt er opnieuw oorlog, mogelijk weer op basis van verkeerde argumenten en opgeklopte bedreigingen. Eén ding is zeker. Naar mate de oorlogsretoriek toeneemt groeit het risico op oorlog, gepland of per ongeluk.
De Europese Unie heeft, als medeondertekenaar van de nucleaire deal, Amerika terecht opgeroepen om verdere militaire escalatie te voorkomen. Lidstaten moeten niet aan deze escalatie meewerken – het besluit tot tijdelijke de opschorting van de trainingsmissie door Nederland roept wat dat betreft vragen op. Europa zal ook maatregelen moeten nemen om de Iraanse economie te beschermen tegen Amerikaanse sancties. Anders dreigt de nucleaire deal te mislukken en bestaat de kans dat Iran alsnog kernwapens zal gaan ontwikkelen.
De escalatie in het Midden Oosten onderstreept het belang van een andere, niet-militaire benadering. Veel landen in de regio hebben legitieme veiligheidsbelangen. Dat geldt voor Israël, maar ook voor Iran. Alleen een benadering die inzet op collectieve veiligheid kan de regio als geheel veiliger maken. Dat vraagt een inclusieve regionale veiligheidsdialoog die ook rekening houdt met de veiligheid en mensenrechten van burgers.
Bolton lijkt echter een andere benadering voor ogen te hebben: “to stop Iran’s bomb, bomb Iran.”