Na lang touwtrekken en maanden vertraging verscheen dan eindelijk een rapport dat de regering moet adviseren over kernwapens. De Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) lanceerde zijn bevindingen aan de vooravond van een dramatisch besluit. Trump gaat het INF-verdrag opzeggen. Dit verdrag verbiedt op land gestationeerde kernrakketten voor de middenlange afstand in en rond Europa. Opzeggen van dit verdrag maakt Amerika, Europa en de wereld meer onveilig. Een creatief en vernieuwend advies zou dus welkom zijn.
Maar helaas. De adviescommissie besteedt ruim 100 pagina’s aan het oppoetsen van oud-denken over nucleaire afschrikking. De AIV komt niet verder dan een labbekakkerig advies. Nederland moet gewoon blijven hinken op twee tegenstrijdige gedachten: vrijblijvend pleiten voor kernwapenbeheersing en tegelijkertijd meedoen met de kernwapenwedloop. Intussen lopen alle verdragen over kernwapenbeheersing gevaar, vernieuwen alle kernwapenstaten hun nucleaire arsenaal en nemen de risico’s van nucleaire escalatie, incidenten en blunders toe.
De opgepoetste rechtvaardiging van nucleaire afschrikking overtuigt niet. Met veel omhaal erkent de AIV dat het gebruik van kernwapens strijdig is met het humanitair oorlogsrecht. Om vervolgens met een redenering uit de oude doos het bezit van kernwapens te rechtvaardigen omdat het een kernoorlog zou voorkomen. De redenering stamt uit de Koude Oorlog. Het wederzijdse vermogen tot algehele vernietiging zou volgens deze waanzinnige logica de twee supermachten ervan weerhouden kernwapens te gebruiken.
Deze logica gaat echter voorbij aan de talloze bijna fatale ongelukken met kernwapens. Bovendien zijn er vele technologische ontwikkelingen die het risico op een nieuwe wapenwedloop en het daadwerkelijk gebruik van kernwapens sterk vergroten. Het idee dat het bezit van kernwapens het gebruik ervan zal voorkomen staat op losse schroeven, dat geeft zelfs de AIV schoorvoetend toe.
Wat de wereld nu nodig heeft is diplomatiek vernuft in plaats van militaire dreiging, kernontwapening in plaats van een nieuwe kernwapenwedloop. De AIV roept zeer terecht op tot een meer actieve inzet van de EU om het INF-verdrag te redden. Verder komt de AIV met een vrijblijvende en tot mislukken gedoemde oproep om een VN-commissie in te stellen. Die zou dan moeten gaan nadenken over wapenbeheersing. Tja. Eerdere soortgelijke initiatieven hebben enkel geleid tot een stap-voor-stap-proces in de verkeerde richting.
Het valt op dat de AIV snel voorbij gaat het initiatief om te komen tot een algeheel kernwapenverbod. De VN-resolutie die hiertoe oproept kreeg de steun van 120 landen. Maar het verbod wordt door de AIV afgeserveerd. Toch is er binnen de internationale gemeenschap veel steun voor deze multilaterale benadering.
Wat ook opvalt is dat de AIV na een zwakke oproep tot wapenbeheersing zonder aarzeling pleit voor nieuwe kernwapens in Nederland. De F-35 (JSF) moet volgens de AIV worden uitgerust met een nieuwe nucleaire bom. Er wordt gesproken over modernisering. Maar er is sprake van geheel nieuw wapen. De nieuwe, relatief kleine nucleaire bommen kunnen heel precies, en dankzij de F-35 onzichtbaar, hun doel treffen.
Navolging van dit advies verlaagt de drempel voor daadwerkelijk gebruik van kernwapens. Het vergroot daarmee de instabiliteit in Europa. En het jaagt een nieuwe wapenwedloop aan. Het advies van de AIV had aan gezag gewonnen als het, in aansluiting op de wens van de Tweede Kamer en de Nederlandse bevolking, had gepleit voor afstel of uitstel van nieuwe Amerikaanse kernwapens in Nederland. Maar de AIV heeft zich niet kunnen en willen onttrekken aan de logica van de nucleaire afschrikking.
De AIV waarschuwt voor een nieuwe kernwapenwedloop. Dat is terecht. Maar concrete stappen voor de-escalatie en kernontwapening ontbreken. Het advies komt niet verder dan een herhaling van zetten. Waanzin is, volgens een aan Einstein toegeschreven definitie, steeds opnieuw het zelfde doen en dan verschillende uitkomsten verwachten.
[Verscheen ook in Trouw op 4 februari 2019]