Gele hesjes onderstrepen belang inclusieve samenleving

“We hebben allemaal een geel hesje aan. Tot op zekere hoogte”. Met deze woorden hoopt Premier Rutte maatschappelijke onrust in de kiem te smoren. De onvrede in Nederland is gelukkig geweldloos. Maar Frankrijk laat zien hoe maatschappelijke onvrede kan escaleren in geweld. Het is hoog tijd voor een meer inclusieve benadering.

In de media speculeren analisten over de grieven die de gele hesjes etaleren. Een eenduidige en sluitende verklaring is moeilijk te geven. De gilets jaunes zijn in de periferie van Frankrijk opgestaan. In regio’s waar werkloosheid, onzekerheid en armoede zijn toegenomen en populistische partijen hun oorsprong vinden.

Publicist Bas Heijne wees in een opiniestuk op onderzoek naar de onvrede die het populisme voedt. Populisme heeft vier aanjagers: Afkeer van de gevestigde politiek. Angst voor verlies van eigen cultuur door migratie. Groeiende ongelijkheid en een toegenomen ongebondenheid van kiezers.

Deze factoren lijken allemaal van toepassing. Niet alleen in Frankrijk. Ook in Nederland. Herman Tjeenk Willink, de voormalige vice-president van de Raad van Staten, waarschuwt in zijn nieuwe boek Groter Denken, Kleiner Doen voor uitholling van de democratische rechtsorde, voor maatschappelijke onvrede en politieke vervreemding. “De taal van democratie en recht is voor velen in Nederland een vreemde taal geworden.”

Dat is niet zonder risico’s. In het rapport Pathways for Peace stellen de VN en de Wereldbank dat het “mobiliseren van percepties van uitsluiting en onrecht” één van de grootste risico’s op geweld vormt. Het rapport is natuurlijk niet met het oog op Frankrijk, laat staan Nederland geschreven. Toch bevat Pathways for Peace observaties die herkenbaar zijn.

“Wanneer een groep mensen anderen of de overheid de schuld geeft van ervaren economische, politieke of sociale uitsluiting dan kunnen emoties, collectieve herinneringen en frustraties over onvervulde verwachtingen en een narratief dat oproept tot geweld allemaal een rol spelen in het mobiliseren van geweld.” Zagen we deze brisante mix niet ook in de straten van Parijs?

Pathways for Peace wijst er bovendien op dat “percepties van ongelijkheid tussen groepen er bij mobilisatie vaak meer toe doen dan feitelijke ongelijkheid en uitsluiting.” Ook dat is herkenbaar. Percepties zijn o zo makkelijk aan te wakkeren door duistere krachten met een eigen agenda. En steeds weer blijkt dat onvrede zich niet laat bestrijden met een beroep op statistiek.

Het Pathways for Peace rapport is een even hartstochtelijk als grondig onderbouwd pleidooi voor preventie. Leiders die willen voorkomen dat een samenleving afglijdt in crisis moeten de veerkracht van de samenleving verzekeren. Ze moeten investeren in een inclusieve benadering. Dat vergt aanpakken van ongelijkheid en uitsluiting. Dat vraagt meer inclusieve instituties binnen de overheid. Dat veronderstelt gelijkwaardige toegang tot politieke besluitvorming, basisvoorzieningen en recht.

De gele hesjes zullen op den duur aan nieuwswaarde inboeten. Maar de onderliggende oorzaak van onvrede blijft bestaan. Ervaren uitsluiting, ongelijkheid en onrecht laten zich steeds makkelijker mobiliseren en steeds moeilijker adresseren. De vraag is niet of maar wanneer dit tot gewelddadige ontsporing leidt.

Wie dat wil voorkomen moet investeren in een meer inclusieve benadering. Dat is een opdracht voor de landelijke politiek. Maar ook voor de samenleving. Het vergt dialoog die niet beperkt blijft tot de eigen bubbel. Dialoog waarbij deelnemers zelfkritisch zijn, het goede in de ander willen zien en samen willen werken aan het gemeenschappelijke goed. Ook maatschappelijke organisaties kunnen hierin een rol te spelen door de verbindende krachten in de samenleving te versterken.

Een vreedzame samenleving is geen vanzelfsprekendheid en vergt een inclusieve benadering. De opmerking dat wij allemaal een geel hesje aanhebben is ondoordacht omdat het ervaren ongelijkheid, uitsluiting en onrecht ontkent in plaats van aanpakt.