De Tweede Kamer spreekt deze week over ‘Investeren in perspectief’, de nieuwe beleidsnota van minister Kaag. Ontwikkelingssamenwerking (OS) krijgt onder leiding van de internationaal gepokt en gemazelde minister een meer politieke lading. Preventie krijgt prioriteit. De directe omgeving van Europa vormt de geografische focus. Het voorkomen van conflict, het verminderen van ongelijkheid en het tegengaan van gedwongen migratie behoren tot de doelen. Daarmee wordt OS politiek gezien meer relevant maar ook meer brisant.
De politieke relevantie kan toenemen omdat OS zich wil inzetten op voorkomen van conflict en verminderen van ongelijkheid in de nabijheid van Europa. Veel gewapende conflicten gaan over grieven van lokale gemeenschappen die voortkomen uit uitsluiting, ongelijkheid en onrecht. Als OS zich hierop richt draagt het bij aan een centrale doelstellingen van het geïntegreerde buitenland- en veiligheidsbeleid van Nederland: voorkomen van onveiligheid.
Maar OS wordt ook meer brisant. Kaag moet met haar beleid bijdragen aan de doelstellingen van de migratieagenda en oorzaken van gewapende extremisme aanpakken. Daarmee raakt OS verzeild in een politiek debat dat in Nederland en de EU is vergiftigd en gepolariseerd door electorale belangen en nationalistische sentimenten.
Tegen deze achtergrond zal Kaag beducht moeten zijn voor drie risico’s die het succes van haar ministerschap kunnen ondergraven.
Risico van instrumentele inzet
In de eerste plaats moet Kaag, zoals trouwens al haar voorgangers, beducht zijn voor een al te instrumentele inzet van OS. OS moet meer zijn dan een pleister voor falend buitenlandbeleid, een financier van Nederlands hoop op handel of een vijgenblad voor het ontbreken van een Europees asiel- en migratiebeleid.
Frictiemolen van populisme
In de tweede plaats bestaat er het risico dat de geloofwaardigheid van OS vermalen raakt in de frictiemolen van het populisme. Kaag riep als eerste EU-minister op tot sluiting van de onmenselijke detentiecentra in Libië. De politieke reactie daarop was veelzeggend. CDA en VVD wilden niet reageren. En uit de afzwakkende woorden van premier Rutte sprak weinig enthousiasme: “Het is in eerste instantie een uitspraak van onze intentie.” Electorale belangen binnen de coalitie kunnen even noodzakelijke als moedige uitspraken van Kaag in de kiem smoren.
Sprookje van over-beloven
Een derde risico is het ‘over-beloven’ sprookje waarbij OS belooft wat niet is waar te maken. Het is natuurlijk onmogelijk om met 60 miljoen voor onderwijs, werk en inkomen, grondoorzaken voor gedwongen migratie en terreur weg te nemen. De minister moet er voor waken dat OS niet wordt afgerekend op een missie die op voorhand onmogelijk is.
Een politiek sensitieve minister houdt deze risico’s scherp in het vizier en zoekt naar ankerpunten die het beleid op koers moeten houden bij de uitvoering. PAX zou hierbij drie ankers willen aanbevelen.
Human security
Eerste ankerpunt is human security. Zet human security centraal bij het voorkomen van conflict en instabiliteit maar ook in alle andere aspecten van buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking. Vraag ministers hun beleid in de focuslanden rondom Europa op human security af te stemmen en te toetsten. Zorg dat human security in alle doelstellingen en voorgangsrapportages, om te beginnen in de toegezegde tweejaarlijkse rapportage over de voortgang van de geïntegreerde buitenland- en veiligheidsstrategie, een meer centrale rol speelt.
Preventie
Tweede ankerpunt is preventie. De regering wil een geïntegreerde conflictpreventie-agenda ontwikkelen. Zorg ervoor dat OS een eigen informatie en inlichtingenpositie voor preventie opbouwt en bijdraagt aan deze conflictpreventieagenda. Dat kan als OS actief is op de terreinen waar strijd gevoerd wordt: macht en bestuur, land en natuurlijke hulpbronnen, basisvoorzieningen en veiligheid en recht. Zorg ervoor dat de issues die in deze arena’s spelen voldoende prioriteit krijgen en investeer in de ‘claim-making capacity’ van lokale gemeenschappen.
Inclusieve benadering
Derde ankerpunt is een inclusieve benadering. Buitenland- en Veiligheidsbeleid richt zich vaak te eenzijdig op elites en hoofdsteden. Juist grensgebieden en gemarginaliseerde dunbevolkte gebieden zijn kwetsbaar voor gewapend conflict en de lokroep van extremisme. In deze gebieden is de overheid afwezig, ontbreken basisvoorzieningen en blijft economische ontwikkeling uit. OS kan dat niet zomaar oplossen. Maar zorg ervoor dat de stem van gemarginaliseerde bevolkingsgroepen wordt gehoord. Engageer vrouwen en jongeren in platforms voor vredesopbouw.
Algemeen goed: goed voor de wereld en voor Nederland
OS kan onder deze minister een meer politieke rol spelen. Kaag heeft het vermogen de stem van uitgesloten en gemarginaliseerde mensen te laten klinken en meer gewicht te geven. Haar oproep tot sluiting van de detentiecentra in Libië is daarvan een voorbeeld. Ze kan daarmee voorkomen dat het geïntegreerde buitenland- en veiligheidsbeleid zich al te eenzijdig laat leiden door het actuele welbevinden van de eigen Nederlandse bevolking. En dat is belangrijk. Want juist het algemeen goed is goed voor de wereld en ook goed voor Nederland.