“Er is iets fundamenteels veranderd”

“Er is iets fundamenteels veranderd.” Dat merkte Premier Rutte op in reactie op het neerschieten van MH17. Zijn woorden formuleren trefzeker de emotionele onderstroom die voelbaar aanwezig is in onze samenleving. Verdriet, intens verdriet. Sprakeloosheid. Woede ook. En vragen, veel vragen.

Ja, er is iets fundamenteels veranderd. Nog niet zo lang geleden schreef de publieksfilosoof Alain de Botton: “Kiev staat in brand en het kan mij niets schelen”. Met het neerstorten van de MH17 is ook de onverschilligheid uit de lucht. Intens betrokken voelen wij ons bij de onschuldige slachtoffers, bij hen die sprakeloos achterbleven. Namen die we nooit meer zullen vergeten. Zoals die van Tessa van der Sande, onze collega bij Amnesty International. Samen met haar broer en ouders was zij op weg. Zij studeerde oorlogsrecht en kwam om het leven door een oorlogsmisdaad. Ja, er is iets fundamenteels veranderd.

Maar de uitspraak van premier Rutte roept op politiek niveau ook vragen op. Is er werkelijk iets fundamenteels veranderd op de dag dat MH17 vanuit het luchtruim ons collectieve geheugen binnendrong? Wisten we niet al veel eerder dat er jaar in jaar uit steeds meer onschuldige burgerslachtoffers vallen door oorlogsgeweld en oorlogsmisdaden? In Zuid Soedan, in Irak, in Syrië, in Gaza. Wisten we niet dat Poetin met wapens criminele regimes en opstandelingen ondersteunt, niet enkel aan zijn westgrens maar ook in Syrië? Wisten we niet dat handel met Poetin, wapenleveranties aan Poetin, sportmanifestaties bij Poetin, biertjes met Poetin klemmende morele vragen oproepen die te lang zijn weggemoffeld? En weten we al niet veel langer dat politieke vandalen de beschikking hebben gekregen over gevaarlijke wapens?

Er is iets fundamenteels veranderd. Jazeker. Er is, zoals minister Timmermans het namens ons allen uitdrukte, een gat in ons hart geslagen. Maar of er in politiek opzicht iets fundamenteels is veranderd valt nog te bezien. Als de ode aan de onverschilligheid van De Botton werkelijk plaats maakt voor een ode aan de verschilligheid dan moet dat niet enkel zichtbaar zijn in de emotionele onderstroom van de Nederlandse samenleving.

Dan moet er ook iets fundamenteels veranderen in de politieke wereld. We kunnen niet langer onverschillig of met pijnlijke welwillendheid omgaan met dictators. We zullen de markt moeten moraliseren en moeten onderkennen dat economische handel en sportieve toernooien altijd politieke en morele dimensie hebben. We zullen korte metten moeten maken met de wapenexport aan dubieuze regimes. We zullen brievenbusfirma’s moeten sluiten. En we zullen ons met niet aflatende energie moeten inspannen voor de bescherming van burgers in oorlogsgebieden.

Er is iets fundamenteels veranderd. En er moet nog heel veel meer fundamenteels veranderen. Daar hebben de slachtoffers van MH17 en al die andere burgerslachtoffers recht op.