De tijd waarin wij leven heet een tijdperk zonder illusies te zijn. Een tijdperk dat een einde lijkt te maken aan ons geloof in de maakbaarheid van samenlevingen. Aan de houdbaarheid van onze morele principes. Klampen wij ons daarom vast aan de moraliteit van Mandela? Zien wij hem daarom als een baken van hoop? Wordt zijn dood daarom alom betreurd?
Tijdens het Rivonia-proces (1964) dat Mandela tot levenslange gevangenisstraf veroordeelde eindigde hij zijn verklaring met deze woorden. “Het is een ideaal waarvoor ik heb geleefd; het is een ideaal waarvoor ik nog steeds hoop te leven en waarvan ik hoop dat ik het gerealiseerd zal zien worden. En als het nodig is, is het een ideaal waarvoor ik bereid ben te sterven.”
Zijn gevangenisstraf duurde 27 jaar. Maar hij bleef leven voor zijn ideaal. En dat ideaal – vrijheid en gerechtigheid voor allen – is met de afschaffing van apartheid een stap dichterbij gekomen. Alle wereldleiders zullen Mandela prijzen. Voor zijn leiderschap, zijn politieke moed, zijn moreel gezag. Voor al die leiderschapskwaliteiten waaraan nu zo’n nijpend tekort bestaat.
Mandela. Wie hem heeft ontmoet herkende die bijzondere eigenschap van grote persoonlijkheden. Dat vermogen om iedereen het gevoel te geven, al kun je maar een minuut met hem doorbrengen, dat jij die ene minuut de allerbelangrijkste persoon in hun leven bent.
De Zuid-Afrikaanse schrijver Andre Brink herinnert zich zijn moment met Mandela. Hoe Mandela zijn hand op de pols van Andre Brink legde en zei: “Ik wil dat je een ding weet. Toen ik in de gevangenis zat, heb jij de manier waarop ik de wereld bekeek veranderd.”
Andre Brink schrijft over dat moment: “Ik ben elke keer nog bijna tot tranen geroerd als ik dit vertel, door de reikwijdte van de menselijkheid en het mededogen van die man. Ik had werkelijk het gevoel dat ik in de aanwezigheid van een heilige was. Goddank beschikt hij over te veel menselijke gebreken om ooit als heilige te worden gezien. Ik denk dat dat zijn redding was.”
De reikwijdte van de menselijkheid en het mededogen. Prevel zacht deze woorden. Proef hun betekenis op je lippen. Menselijkheid en mededogen. Is dat het geheim van Mandela? Verklaart dat waarom wij in deze tijd zonder illusies zijn dood zo intens betreuren?